Gorinchem is al ruim 800 jaar oud. Het is de grootste vestingstad van Nederland, waarvan de muren, zoals we ze nu nog kennen, al in de 16e eeuw gebouwd zijn. Vestingsteden, ze hebben op mij altijd een soort van aantrekkingskracht. De historie, de bouwstijl en de sfeer die in dit soort steden hangt. Heerlijk. En precies dat is de reden dat ik deze middag in de auto stap om te wandelen in Gorinchem, over de vestingmuren. 

Voor het eerst wandelen in Gorinchem

Gorinchem, ik heb er nog nooit gewandeld. Ik ken het omdat een oud-collega van mij er woonde, maar ben er nog nooit geweest volgens mij. Maar als ik wat foto’s Google van wandelen over de vestingmuren en de historie van Gorinchem lees, word ik super enthousiast. In deze omgeving ligt één bak met geschiedenis. 

Het ontstaan van de stad

Gorinchem is waarschijnlijk al in de elfde eeuw ontstaan. Het was toen een kleine nederzetting van boeren en vissers bij de monding van de Linge in de Merwede. 

Rond 1250 kwam de heerlijkheid Wolferen, waar Gorinchem bij hoorde, in handen van het geslacht Van Arkel. In 1382 kreeg Gorinchem stadsrechten van Otto van Arkel. Gorinchem werd de hoofdplaats van het Land van Arkel, een vrij onafhankelijk gebied tussen Holland en Gelre. De bevolking kreeg het recht van eigen bestuur (schout en schepenen) en het marktrecht.

Het Land van Arkel – met Gorinchem als hoofdstad – lag tussen de veel grotere en machtigere staten Holland en Gelre. Beide staten vochten om Gorinchem tijdens de Arkelse Oorlogen (1401-1412). Na jaren van strijd wist graaf Willem VI van Holland de stad in bezit te krijgen. 

De aansluiting bij Holland bracht Gorinchem een periode van grote bloei. De tol (plaats waar men belasting inde) werd van Woudrichem verplaatst naar Gorinchem. Met tussen de 4.000 en 6.000 inwoners werd Gorinchem de ‘achtste stad van Holland’. (bron: mooigorinchem.nl)

Dit is in het kort de historie van Gorinchem. Heel kort natuurlijk, want ik kan geen uren uitwijden over de stad en de route vergeten haha. Wil je meer weten over de stad, kijk dan even op de site van Mooi Gorinchem. Daar vind je van alles. 

Waar start de route?

Ik parkeer de auto vlak buiten de vestingmuur op de parkeerplaats ‘Buiten de Waterpoort’. Na een aantal dagen van regen, schijnt eindelijk de zon. Voor heel veel mensen een reden om naar buiten te gaan. De parkeerplaats is redelijk vol en veel wandeliaars lopen langs de oever van de Merwede.

Ik parkeer en ga op zoek naar de start van de route. Volgens de informatie op de site van Wandelnet.nl moet ik op zoek naar Tolsteeg 1. Daar zou ik moeten starten. Het is een route aangegeven met wandelknooppunten en aangegeven bij Tolsteeg 1 ga ik dan ook op zoek naar een paaltje met de knooppunten. 

Hmmm ik kan niets vinden. Ok even logisch nadenken. Ik ga wandelen over de vestingmuur en die muur ligt achter het pand dat voor mij ligt. Dus, met mijn rug naar Tolsteeg 1(a) loop ik een wandelpad ligt omhoog op en binnen 20 meter sta ik op de muur en zie ik rechts op een paal een gele sticker met een rode pijl. Ik moet rechtsaf, de muur op. 

–> Tip! Een overzicht van stadswandelingen >>

Deze wandeling in Gorinchem geeft historische highlights

Hier aan de start van de route bij die eerste pijl sta ik aan de zijkant van het Tolhuis, één van de highlights van de wandeling. Ik sta een tijdje voor het pand en staar omhoog. Het is een ongelooflijk indrukwekkend gebouw. Groots en dominant zoals het daar boven alles en iedereen uittorent en over de Merwede uitkijkt. 

Het Tolhuis van Gorinchem

Het Tolhuis staat hier aan de poort van Gorinchem, de poort vanaf het water. Het huis werd gebouwd in 1598 om, zoals de naam al zegt, tol te heffen. Alle schepen die langs de stad kwamen, moesten hier tol betalen. In 1869 is de bestemming van het gebouw veranderd naar een kazerne. En daarna volgenden nog vele andere bestemming. Nu is het een Rijksmonument. (bron: mooigorinchem.nl)

Nou de eerste highlight zit er al op en de wandeling is nog niet eens echt begonnen. Ik draai dan ook om en start de wandeling. De hele route loopt over een verharde pad van witte schelpen. Langs de route staat het vol met gipskruid en boterbloemen. Het ruikt zo ongelooflijk lekker. Echt naar het voorjaar. 

De zon krijgt steeds meer ruimte tussen ruimte tussen de donkere en indrukwekkende wolken. De wind is soms nog wat fris, vooral als de route langs de rivier loopt, maar het is genieten zo van de zon. Ik wandel over het pad en kom heel wat mensen tegen. wat opvalt is dat iedereen heel vrolijk is. We zeggen elkaar dan ook allemaal gedag en glimlachen naar elkaar.

Tussen stad en rivier

Ik wandel met de klok mee om de stad heen en passeer een kleine plezierhaven aan mijn rechterhand. Het is leuk om vanaf deze hoge positie rondom de hele stadskern te kunnen wandelen. Verschillende bouwstijlen passeren. Van nieuwbouw tot oude panden. Heerlijk om zo een beetje naar binnen te kijken bij mensen. 

Op het pad is het heerlijk in de zon. Er staan ongelooflijk grote en mooie kastanjebomen langs het pad. Ze staan vol in bloei en de bomen zitten dan ook vol met wille kegels van bloemen. Meer lente dan dit kan het eigenlijk niet zijn. Het is heerlijk wandelen met rechts de stad en links de de Vluchthaven en de sluis. 

–> Tip! Stadswandeling door Hanzestad Elburg >>

Historisch wandelen in Gorinchem

Ik passeer heel veel mensen. Hardlopers, jonge gezinnen met kleine kids en vriendinnen of stelletjes die even een frisse neus gaan halen. Iedereen loopt stevig door en ik kom sommige mensen dan ook meerdere keren tegen. Ik wandel namelijk niet zo snel. Ik bekijk alle leuke dingen die ik onderweg tegenkom. Zoals de ‘Grote bult’.

Bovenop de heuvel staat een kanon. Men ging er ooit vanuit dat deze heuvel gemaakt was als perfecte plek voor het plaatsen van een kanon als verdediging van de stad. En het kanon dat nu op de heuvel staat doet je dat nu ook denken. Alleen het blijkt een plek te zijn waar men in de 19e eeuw militaire gebouwen wilde bouwen. Het is alleen nooit zover gekomen en de heuvel bleef verder ongebruikt. (bron: izitravel)

Wanneer ik bijna halverwege ben passeer ik het volgende bijzondere bouwwerk. Links van het pad zie ik het puntje van een lang smal stenen bouwwerk, met twee gekke torentjes erop. Ik besluit deze thuis ook op te zoeken, want ik kan hier geen informatiebordje vinden. 

Het blijkt de Stenen Beer te zijn, de perfecte aansluiting tussen de dijk en de vestingswal. Men kon de dijk niet op de vestingwal aansluiten, want dan was er een makkelijke weg voor de vijand om naar binnen te stormen. Wanneer de dijk niet op de vestingwal werd aangesloten, was er dus een gat, waardoor de rivier ongecontroleerd de polder kon overstromen. Deze puntige Beer was dan toch een obstakel, waar de vijand niet in grote getale overheen kon komen. Dit werd dan nog verder bemoeilijkt door het plaatsen van Monniken of een puntig hek. Hier zien we twee monniken op de Beer, dat zijn die twee torentjes die ik zie. (bron: izitravel)

De aanlegplaats voor historische boten

Ik passeer de eerste molen van de route, Molen Nooit Volmaakt. Het is een stellingmolen op één van de bastions in de vesting. Het was een korenmolen, gebouwd in 1718. Ik wandel om de molen heen en zie weer twee kanonnen langs de route staan. Ze stammen uit de 18e eeuw en een deel van de kanonnen die hier nu staan, is nog origineel. De kanonnen werden van de 17e tot de 19e eeuw ingezet voor de bescherming van deze zijde van de vesting. 

Vanaf de kanonnen loopt het pad door tot aan een trap naar beneden. Ik kijk naast het pad en zie naast mij de Linge verschijnen met een kleine haven vol met oude boten. Het is werkelijk waar een bonte bol van allemaal platte grote schuiten, die functioneren als woonboten vermoed ik. Wanneer ik de trap afdaal zie ik aan de muur naast mij een bord hangen. Dit blijkt een aanlegplaats te zijn voor historische boten. 

Wandelend langs de boten kom ik weer aan bij de volgende trap, die klim ik op om vervolgens te moeten zoeken naar de volgende pijl. Ik blijk de brug over te moeten steken (niet de weg, maar de brug) en aan de overzijde van de brug zie ik een pijl op een pijl geplakt. En dus vervolg ik de route naar knooppunt 32.

Bij wandelen in Gorinchem hoort ook een bankje

De zon heeft ondertussen alle ruimte gekregen van de wolken en ik ben al snel halverwege de route. Ik ben aangekomen bij knooppunt 32. Naast mij staat een gebouw met hierop geschreven ‘Luisterpost’. Ik heb geen idee wat ik daarvan moet denken, maar het is een duidelijk herkenningspunt. 

Het is een super leuk stuk. Het wandelpad kijkt rechts nog steeds uit op de stad, maar links kijk ik nu naar een water, dat vol ligt met waterlelies (nog niet in bloei) en aan de overzijde verschillende kleine eilandjes. De eilandjes liggen vol met volkstuintjes. Het ziet er super schattig uit en ik raak dan ook niet uitgekeken vanaf het bankje waar ik zit.

–> Tip! Bekijk 100 wandelroutes over De Veluwe >>

Het is een leuk plekje en ik word gepasseerd door veel mensen. Sommige mensen ben ik eerder al tegengekomen op de muur en we zeggen elkaar vrolijk weer gedag. Een vrouw blijft even staan en we maken een praatje. Ze woont in Gorinchem en wandelt dit rondje bijna elke dag. Het is leuk om te horen hoe zij elke wandeling weer iets nieuws moois ontdekt  langs de route. En zij geniet van de ervaring van iemand die alles voor het eerst ziet. Voordat ze verder wandelt geeft ze nog wat historische feitjes over de molen die ik nog tegen zal komen.

Voordat ik opsta google ik nog even snel wat de luisterpost is. Het gebouw heeft ongelooflijk veel bestemmingen gehad. Eén ervan is de huisvesting van het 105 Radio-Verkennings-Bataljon. Zij richtte radiokamers in en een radio-luisterpost. Zie daar de herkomst van de naam van het gebouw. 

De tweede helft

Het is tijd voor de tweede helft van de wandeling in Gorinchem. En het duurt niet lang of ik kom alweer de eerste aanwijzingen tegen dat de muren een militair doel hebben gehad. Overal vind ik deurtjes en ingangen naar kleine buskruitmagazijnen. Al deze magazijnen zijn gevuld met kleine hoeveelheden buskruit en van hieruit werd het buskruit gehaald om af te schieten. Door gebruik te maken van deze kleine magazijnen, bleef de hoeveelheid buskruit naast de kanonnen beperkt. 

Ik wandel verder. Op sommige plekken is het voor mij niet duidelijk welke kant ik nou op moet. De pijlen zijn soms slecht zichtbaar door de bladeren en boomtakken en op andere plekken is er helemaal geen pijl te vinden. Maar met een beetje logisch nadenken is het duidelijk dat ik het witte verharde schelpenpad moet blijven volgen. 

De tweede molen

Ik merk dat ik de drukte op het pad helemaal niet zo erg vind. Het is heerlijk om de wind door mijn haren te voelen en de zon op mijn gezicht. Het is heerlijk even uitwaaien. En het is zo’n ander soort wandeling dan ik normaal loop dat ik nieuwsgierig ben naar elk nieuw stukje. Het volgende stukje is het pad waaraan de Molen De Hoop grenst. 

De Hoop is de tweede korenmolen die aan de vestingmuur staat. Deze molen stamt uit 1764 en is in de afgelopen jaren meerdere keren gerestaureerd. Het is een magisch plaatje als ik aan kom wandelen, want de molen draait. Het geluid van die enorme wieken doet mij beseffen wat een ongelooflijk groot bouwwerk het is. De deur van de molen staat open, maar er hangt een briefje dat, vanwege Corona, de molen niet betreden mag worden. Ik steek dan ook alleen mijn hoofd om het hoekje om een blik te werpen op alle draaiende onderdelen. 

Wanneer ik de molen achter mij laat kom ik al snel langs een volgend mooi bouwwerk, de Dalempoort (1597). Dit is één van de vier originele stadspoorten van Gorinchem. De Dalempoort is als enige overgebleven. Ik loop een stukje onder de poort door, ondanks dat dit niet de route is. Ik wil de andere kant van de poort ook bekijken. Zo mooi dat zo’n oud gebouw nog steeds staat.

Laatste stuk langs de Merwede

Terug onder de poort door en de route vervolgen. Ik moet voor de Dalempoort langs rechtdoor en dan links een stukje omhoog. Ik ben teruggekomen op het laatste stuk van de route. Ik wandel weer langs de Merwede en rechts naast mij staan schitterende flats. Gossie wat zullen die mensen een mooi uitzicht hebben over de Merwede.

Het pad loopt aan het einde naar een trap naar beneden. Ik moet de trap af en door de Lingehaven naar de overzijde van de Linge. Daar wandel ik weer terug naar de Waterpoort, vlakbij het Tolhuis. Mijn rondje over de vestingmuur wandelen in Gorinchem zit erop. Ik loop terug richting naar de auto en haal onderweg daarheen nog een lekkere kop koffie voor de terugweg.

Meer stadswandelingen

Deel deze wandeling op Pinterest

Over mij

Hoi, ik ben Mascha en ik ben dol op wandelen… en schrijven. Dat is dan ook precies de reden dat ik mijn wandelavonturen graag met jou deel. Je vindt hier inspiratie voor natuurgebieden en wandelroutes, tips voor o.a. solowandelen en gratis downloads. Vragen? Neem gerust contact op >>

Deze blog bevat affiliate links. Als je via deze links iets bestelt krijg ik hier een kleine vergoeding voor. Jij betaalt niets extra. Wat een affiliate link inhoudt, vertel ik je in de Disclaimer.